Psycho gibi klasiklerde, Split gibi yeni dönem filmlerinde işlenen ve oldukça ilgi çeken psikolojik sorunlardan biri olan Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu, kimlik bölünmesi ya da Çoklu Kişilik Bozukluğu olarak da bilinir. Bir kişinin benliğinin birden fazla kişiliğe bölündüğü bu rahatsızlık karmaşık ve üzerine uzun süre çalışılması gereken psikolojik sorunlardan biri.

Biz bu yazımızda “Dissosiyatif nedir, çoklu kişilik bozukluğu nedir? Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu ne demek?” gibi soruların yanıtlarına, Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu tedavisinin detaylarına ve başa çıkma aşamasında yardımcı olabilecek ipuçlarına yer verdik. Siz de merak ettiklerinizi metni inceleyerek öğrenebilirsiniz.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Nedir?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu; düşünce, anı, hafıza, algı, kimlik ve benlik duygularının birbirinden ayrılması, normalde tekil olan zihnin ve kişiliğin parçalara bölünmesi, şeklinde tanımlanabilecek bir zihinsel rahatsızlıktır.

Dissosiyatif bozukluklar; insanın düşüncelerinde, hatıralarında, duygularında, eylemlerinde veya kimlik duygusunda bağlantı eksikliği yaratır. Bu da zihinsel işleyişi bozar ve beraberinde ruh hastalıklarını getirir. Bunlardan biri olan Çoklu Kişilik Bozukluğu hastalığının toplumun %1’inde görüldüğü düşünülmektedir.

Bir savunma mekanizması olarak geliştirildiği düşünülen bu ayrışmalar, ilk kez 19. yüzyılda tanımlanmış. Öncesinde ise bir kişinin birden fazla kişiliği olması, birçok psikiyatrik sorunda olduğu gibi, içine şeytan ya da cin girmesi ile ilişkilendirilmiş. Günümüzde ise bir tür duygudurum bozukluğu olarak tanımlanır.

Zihin bölünmesi veya kişilik bölünmesi olarak da düşünülen bu durum, aslında popüler kültürde de bilinen, ilgi çeken bir rahatsızlıktır. En ünlü Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu örnek vakası, Billy olarak da bilinen William Stanley Milligan’dır. 1977’de tecavüz ve soygun dahil birçok suçtan yargılanan Billy Milligan’ın 24 farklı kişiliğinin olduğu bilinmektedir. Neredeyse her biri değişik suçlar işleyen bu alterlerin aksanları ve kişilik özellikleri ise birbirinden oldukça farklı. Ayrıca "Split" gibi Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu ile ilgili filmler bu hastalığın nasıl algılandığını görmenize yardımcı olabilir, ancak tabii ki bu rahatsızlığa sahip insanların kişilikleri hakkında kafanızda yanlış bir algı oluşturmamalıdır.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Vakalarının Zihinsel İşleyişi Nasıldır? Nasıl Davranışlar Görülür?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunda bir kişide bir ya da birden fazla kimlik, kişilik oluşur. Bu kimlikler "alter" olarak isimlendirilir.

Alter kimlik nedir, sorusunu şu açıklamalarla yanıtlayabiliriz:

• Alterlerin; yaşanan travmatik olaylar, özellikle cinsel istismar vakaları, sonrasında kişiyi korumak için ortaya çıktığı düşünülmektedir. Böyle bir deneyim sırasında yaşanan ayrışma ile kişi, travmanın yükünü sırtlayabilecek bir alter yaratır.
• Her bir alterin ayrı cinsiyeti, fiziksel özellikleri, alışkanlıkları, anıları, yaşı, mesleği, duyguları, yeteneği, aksanı, zevkleri ve hatta hastalık ve engelleri bulunabilir. Biri sağır, diğeri şeker hastası bir başkası disleksi olabilir. Bir kimlik çok iyi bir müzisyen iken diğerleri hiç müzik aleti çalamıyor olabilir.
• Kişinin alter ya da alterlerle iletişimi iç ses gibi ya da karşılıklı diyalog şeklinde gerçekleşir. Kafalarının içlerinde sesler ve konuşmalar duyabilirler.
• Alterler arasında bir alfa olabilir. Bu, gerçek kişilik olmak zorunda değildir. Bölünen kişilikler hastayı yönlendirebilir, onu etkisi altına alabilir ve tamamen kontrol edebilir.
• Alterler arasındaki geçiş dakikalar, günler ya da aylar sürebilir. Yani kişi ana kimliğine yıllarca dönemeyebilir.
• Kişi vücudunun dışındaymış gibi hissedebilir. Alterler arasındaki geçiş hafıza kaybı ve amnezi yaratabilir. Yani esas kişilik alterin yaptıklarını, bir alter diğerinin yaptığını çoğunlukla hatırlamaz. Bu hafıza kaybı günlük hayattaki unutkanlıkla açıklanamaz.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Neden Olur?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu etiyolojisine odaklanan araştırmalar bu sorunun çocukluk ile alakalı olduğunu işaret eder. Çoklu Kişilik Bozukluğunun nedenleri olarak düşünülen olgular şöyle sıralanabilir:

• Çocuklukta yaşanan bir hastalık, uzun süre hastanede yatmayı gerektiren sağlık problemleri ve trafik kazaları DKB’yi tetikleyebilir. Örneğin, uzun süren ve ağrılı bir kanser tedavisi geçiren bir çocukta Çoklu Kişilik Bozukluğu görülebilir.
• Ebeveynler arasındaki sürekli geçimsizlik, evde sürekli gergin ve huzursuz bir hava olması, madde bağımlısı ebeveynler ve aile içi şiddet çocuğu kendini koruyacak bir mekanizma geliştirmeye ve buna bağlı olarak da DKB’ye itebilir.
• Ensest ilişkiler, cinsel istismar ve taciz, tecavüz vakaları çocukları geri dönüşü olmayan şekilde etkileyebilir. Böyle bir duruma şahit olan ya da durum içerisinde kalan çocuk, bambaşka bir kişilik geliştirerek yaşadığı acıyı ona aktarabilir. Ardından özbenliğine ya da varsa farklı bir altere geçtiğinde bu anıyı, dolayısıyla yaşadığı olumsuz duyguları hatırlamaz.
• Genetik yatkınlık da bu rahatsızlığın gelişmesinde rol oynayabilir. Daha önce Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu tanısı konulmuş birinin birinci derece akraba olması risk teşkil edebilir.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Potansiyel Çoklu Kişilik Bozukluğu belirtileri şöyle sıralanabilir:

• Baş ağrısı
• Vücut dışı deneyimler ve translar
• Endişe, anksiyete, depresyon gibi eşlikçi diğer psikolojik sorunlar
• Sanrılar, halüsinasyonlar
• Stresle başa çıkmakta zorlanma
• Nesneleri ve insanları çarpık bir şekilde algılama ve oryantasyon bozukluğu
• Madde bağımlılığı
• Kendinden kopuk hissetme, duygularını anlamlandıramama
• Bulanık bir kimlik algısı
• Hafıza kaybı, spesifik tarihleri ve dönemleri hatırlayamama
• İntihar veya kendine zarar verme düşünceleri

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?

Çoklu kişlik bozukluğu DSM-5 içerisinde tanınan bir rahatsızlık olsa bile, tanısını koymak oldukça uzun zaman alabilir. Çünkü çoğu zaman kişi, farklı bir rahatsızlık ile uzmana gelir. Hem rahatsızlığın semptomları başka ruh hastalıkları ile benzerdir hem Çoklu Kişilik Bozukluğu olan çoğu kişide farklı psikolojik sorunların görülme ihtimali yüksektir. Genellikle dissosiyatif bozuklukları olan birçok insan aynı zamanda borderline veya diğer kişilik bozuklukları, depresyon ve anksiyete tanılarına da sahiptir. DKB’li kişilerde sıklıkla travma sonrası stres bozukluğu da görülür.

Kişi tedavi için başvurduğuna genellikle durumunun farkında değildir. Kendisi de çoklu kişilikleri olduğunu Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu için gittiği psikoterapi seansları sırasında keşfedebilir. Tanı da süregelen başka bir tedavi döneminde konabilir. Kimlik çözülmesi bozukluğu olarak da geçen dissosiyatif kimlik bozukluğu DSM-5 tanı kriterleri şöyle sıralanabilir:

• İki veya daha fazla kimliğin, kişiliğin görülmesi. Her bir kişiliğin kendine has özelliklerinin olması.
• Amnezi, yani hafızada boşluklar olması.
• Aşırı stres duyulması ve farklı yaşam alanlarına uyum sağlanamaması.
• Sorunun temelinin kültürel ya da dini uygulamalar olmaması
• Semptomların, aşırı alkol kullanımı gibi, bir maddenin yoğun miktarda alımına bağlı gelişmemesi.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu psikoterapi ile kontrol altına alınabilir. Depresyon gibi ek rahatsızlıklar için ilaç tedavisi ile desteklense bile sürecin ana öğesi terapi yaklaşımlarıdır. Tedavi sürecinde hipnoz ve regresyon teknikleri de kullanılabilir. Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu terapisinin temel amaçları:

• Kimlik bölünmelerine yol açan travmatik yaşantılar, olay, hastalık ya da istismarı belirlemek.
• Söz konusu olayların etkilerini ve stresle başa çıkmayı öğrenmek.
• Kontrolsüzce yaşanan ani davranış ve alter değişikliklerini yönetmek.
• Bölünmüş kimlikleri tek bir benlikte toplamak.

Daha önce de söylediğimiz gibi, aslında bölünmüş kimlik sorunu yaşayanlar genellikle bu durumun farkına farklı bir hastalığın tedavi sürecinde varırlar. Çoğu zaman terapi ilerledikçe keşfedilen alterlerin sayısı da artar. Kendine, başkasına zarar verme ihtimali olan DKB’li kişiler için uzman hastaneye yatış önerebilir.

Terapi sırasında bir güven ortamı yaratılması oldukça önemlidir. Terapötik ilişki ve destekleyici terapi uygulamaları ile danışan, travmatik yaşantılarıyla yüzleşebilecek ve kimliklerini kontrol altına alabilecek güce sahip olduğunu görmelidir.

Çoklu kişilik bozukluğu vakaları ilerleyişe göre hafif, orta hafif, çok ağır gibi farklı kategoriler içerisinde ele alınabilir. Semptomlara ve alter özelliklerine bağlı olarak değişen bu sınıflandırma, dissosiyatif kimlik bozukluğu terapisinin gidişatı açısından önemli olabilir.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Çoklu Kişilik Bozukluğu vakaları tedavi edilmezse:

• Kişi kendisi için tehlike oluşturabilir. Daha önce bölünmüş kimlikle beraber farklı psikolojik rahatsızlıkların da görülebileceğinden bahsetmiştik. Bunlara bağlı olarak kişiler; stres, hayat ve kimlikleriyle başa çıkmada yetersiz kaldıklarını düşünüp kendilerine zarar verebilirler.
• Ayrıca alterlerden birinin şiddet yanlısı olması ile kişi, ana benliği istemese bile, başkalarına da zarar verebilir.
• Uyku ve yemek sorunları baş gösterebilir. Madde bağımlılığı görülebilir.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Hakkında Merak Edilenler

Çoklu Kişilik Bozukluğu Tedavi Edilebilir mi?

Doğru tanı sonrasında çift kişilik bozukluğu olarak da adlandırılan Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu tedavisine başlanabilir. Danışanın ihtiyaçlarına uygun bir yol haritası çizildiğinde bu kişilik bozukluğu kontrol altına alınabilir. Tedavi sonucunda tüm kimlikler ortadan kalkmasa da danışan yaşadığı durumun farkına vararak kontrolü kendi eline alabilir. Yani birey kendi alter kimliğini, güçlü bir mental sağlık sayesinde kendisi oluşturabilir.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Olanlara Karşı Davranış Nasıl Olmalıdır?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu tedavi gerektiren bir ruhsal problemdir. Bu nedenle birinde belirtileri gözlediğinizde yapmanız gereken ilk şey, onu bir uzmanla görüşmeye ikna etmek olmalıdır. Bu aşamada ek olarak dikkat edebilecekleriniz ve yapabileceklerinizi ise şöyle:

• Bu rahatsızlığı anlamaya çalışmak, detaylı bilgi edinmek yapabileceğiniz en iyi şeylerden biri. “Bölünmüş Zihinler” gibi Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu ile ilgili kitaplar okuyabilir, uzman ile görüşerek nasıl bir yol izlemeniz gerektiğini öğrenebilirsiniz. Kendinizi bu alanda bilgi anlamında geliştirmek, karşınızdakine anlayışla yaklaşabilmeniz adına önemli olabilir.
• Tedavinin her aşamasında ona destek olmaya çalışın. İlerlemeleri takdir edin. Eleştirilerden ya da yargılayıcı ifadelerden kaçının. Bu noktada en önemli olan şey, bunun bir rahatsızlık olduğunu kendinize de ona da hatırlatmanız.
• Eğer siz karşılıklı diyalog halindeyken alterler arasında değişiklik olursa, bu durumu sakin bir şekilde karşılamanız çok önemli. Bu noktada sağduyulu olmalı, panik yapmamalı ve diyaloğu normal bir şekilde sürdürmeye çalışmalısınız.
• Alterler arasındaki geçişi tetikleyen etkenleri biliyorsanız, onu bunlardan uzak tutmak için çaba gösterebilirsiniz. Değişimin tetikleneceğini tahmin ettiğiniz ortamlardan kaçınmak, çevredeki stres kaynaklarını azaltmak ve travmatik yaşantıları anımsatabilecek tüm uyaranlara karşı tetikte olmak fayda sağlayabilir.
• Onu, duyguları üzerine konuşmaya teşvik edebilirsiniz. Yaşadıklarını sizinle paylaşmak istediğinde onu dinlemek ve anladığınızı göstermek de oldukça önemlidir. Bu adım dissosiyatif kimlik bozukluğu olan birinin bir ruh sağlığı uzmanına açılmasını da kolaylaştırabilir.
• Kendinize iyi bakmayı da ihmal etmeyin. Çoklu kişilik bozukluğu yaşayan biriyle yaşamak ve sürekli iletişim halinde olmak yorucu olabilir. Hem ona yardımcı olmak hem kendi sağlığınızı korumak adına kendinize zaman ayırmayı unutmamalısınız. Bu aşamada bir uzmandan yardım almak ve yaşadıklarınız üzerine konuşmak size de iyi gelebilir.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu ve Şizofreni Farkı Nedir?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu ve şizofreni, yapılan araştırmalara göre, toplumda benzer oranlarda görülen iki farklı psikolojik rahatsızlık. Her ikisi de oldukça karmaşık yapılarda olan bu rahatsızlıklar bazı yönlerden benzese de aslında farklı.

• Şizofreni ile Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun en temel farkı, şizofrenide çoklu kişiliklerin olmaması. Şizofreni "bölünmüş zihin" anlamına gelen bir kelime, ama bu ifade bir psikoz dönemi sırasında deneyimlenen gerçeklikten ayrılmayı ve aynı zamanda düşüncelerde, duygularda ve diğer işlevlerde meydana gelen değişiklikleri tanımlamak için. Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunda ise parçalanmış kimlikler söz konusu.
• Hafıza kaybı veya amnezi hem şizofrenide hem de DKB'de ortaya çıkabilir, ancak DKB'de daha sık görülür.
• Dissosiyatif Kişilik Bozukluğunda derealizasyon ve duyarsızlaşma oranları daha yüksektir. Örneğin, alterler arasındaki geçiş sonrasında kişi aynaya baktığında kendini tanıyamayabilir. Şizofrenik kişiler daha seyrek şekilde duyarsızlaşma ve derealizasyon yaşar.
• Şizofreninin daha çok 30’lu yaşlarda, çoklu kişilik bozukluğunun ise çocukluk döneminde ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Bipolar ve Çoklu Kişilik Bozukluğu Farkı Nedir?

Aslında oldukça farklı iki rahatsızlık olan bipolar ve Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu bazen karıştırılabiliyor.

• Bipolar bozuklukta dissosiyatif kimlik bozukluğundaki gibi öz kimlik sorunları görülmez.
• Bipolar bozuklukta depresyon bu rahatsızlığın kutuplarından, evrelerinden biridir. Çoklu Kişilik Bozukluğunda ise depresyon, kimlik bozukluğu sebebiyle ikincil olarak görülebilir.

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu Düzelir mi? Başa Çıkmak için Ne Yapabilirim?

Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunu tamamen ortadan kaldıran bir tedavi maalesef yok. Ama doğru tedavi programları ve etkili destek ile bu kimlik sorununu yönetmeyi öğrenebilirsiniz. Bu sayede davranışlarınız üzerinde kontrol sahibi olabilir ve hayatınızı daha rahat, iyi ve mutlu bir şekilde geçirebilirsiniz. Bunun yanında çoklu kimlik bozukluğu ile başa çıkmada size yardımcı olabilecek birkaç detayı şöyle özetleyebiliriz:

• Kendinizi suçlamayın ve yaşadığınızın bir psikolojik rahatsızlık olduğunu unutmayın. Bu sorunu siz kendiniz istemediniz, isteyerek ve bilerek geliştirmediniz. Travmatik yaşantılarınızın sorumlusu çoğunlukla siz değilsiniz. Bunları hatırlamak, kendinizi ve yaşadıklarınızı anlayıp yönetmek noktasında size yardımcı olabilir.
• Rahatsızlığınızdan utanmayın. Psikolojik sorunlar herkesin başına gelebilir ve aslında fizyolojik rahatsızlıklardan bu anlamda farkı yoktur. Nasıl ki kanser teşhisi konan birinin utanmasına gerek yoksa sizin de yok. Bunlar hayatta her insanın yaşayabileceği, zorlu yolculuklar. Bunun için kimseden özür dilememeli, çekinmemelisiniz. Eğer çevrenizde sağduyulu davranamayan insanlar varsa, onlardan uzaklaşmak da size iyi gelebilir.
• Genel olarak stres ve kaygıyı hayatınızdan uzaklaştırmaya çalışabilirsiniz. Tetikleyicilerin içerisinde yer alabilecek etkenler psikolojik olarak sizi yorabilir. Bu nedenle stresi yönetme stratejileri ve kaygı seviyesini kontrol etmeye destek olacak yardımcılar için de danıştığınız uzmanla görüşebilirsiniz. Sağlıklı bir günlük rutin planlamak, güne spor yaparak başlamak, düzenli beslenmek ve alkol gibi kötü alışkanlıklardan uzak durmak yapabileceğiniz en basit şeyler. Bunun yanında meditasyon, nefes egzersizleri ve mindfulness pratikleri kaygıyı kontrol altına almanıza yardımcı olabilir.

Bu konuda profesyonel yardım almak isterseniz Salus uygulamasını indirebilir, online terapi yoluyla ruh sağlığınızı iyileştirme yolculuğunuza başlayabilirsiniz.

Bu yazı ilginizi çektiyse "Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir?" ve "Şizotipal Kişilik Bozukluğu Nedir?" yazılarına da göz atabilirsiniz.

Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.