Duygusal manipülasyon teknikleri arasında bulunan gaslighting, doğrudan bireyin gerçeklik algısını hedef alır. Oldukça yıkıcı etkiler doğuran bu duygusal istismar şekli, tüm ikili ilişkilerde görülebilse de yaygın olarak romantik ilişkilerde yaşanır. Gaslighting yapan kişi başlangıçta sevgi dolu bir partnerken zamanla eleştiren, suçlayan ve yargılarını empoze ettiren bir zorbaya dönüşebilir. Bu dönüşüm, kontrol etme arzusunu ve manipülasyonu da beraberinde getirir.

Bu yazıda "gaslighting" kavramını açıkladık, belirtilerinden ve etkilerinden bahsettik, daha rahat tespit etmesine yardımcı olmak için gaslighting örnekleri verdik.

Gaslighting Nedir?

Gaslighting kısaca bireyin kendinden şüphe etmesine yol açan psikolojik manipülasyon yöntemi olarak tanımlanabilir. Ancak gaslighting ne demek sorusunu tam anlamıyla yanıtlayabilmek için öncelikle teriminin kaynağına bakabiliriz:

Psikolojide bu terimin kaynağı olarak Patrick Hamilton’ın “Gas Light” adlı oyunu gösterilir. Oyun, eşini delirdiğine ikna etmeyi çalışan bir adamı anlatır. Kadının servetine sahip olmak isteyen adam, eşinin zihnini hedef alan akıl oyunları oynar. Evlerindeki eşyaları saklar. Eşi durumu fark ettiğinde ise eşyaların yerini kendisinin değiştirdiğine veya eşyaları onun kaybettiğine dair onu ikna eder. Her gece evlerindeki gaz lambasının ışığını biraz daha kısan adamın manipülatif davranışları sonucunda kadın, gerçeklik algısını kaybederek akıl sağlığını sorgulamaya başlar. İşte oyunun ana fikrini oluşturan bu bilinçli, yoğun manipülasyon ve duygusal istismar; literatürde "gaslighting" terimiyle temsil edilir. Türkçede tam olarak karşılığı olmayan bir terim olarak değerlendirilir.

Gaslighting Bireyi Nasıl Etkiler?

Gaslighting, romantik ilişkilerde hükmetme arzusundan doğan sağlıksız bir kontrol biçimine dönüşür. Çiftlerden biri, diğerinin gerçeklik algısını zayıflatmak amacıyla ilişki boyunca psikolojik manipülasyon uygular. Bu baskı sonucunda birey;

• Genel olarak kafa karışıklığı yaşar, anılarını sorgular ve özgüven duygusunu kaybeder.
• Zamanla duygusal ve zihinsel dengesinin bozulmasıyla benlik saygısını yitir.

Gaslighting genellikle Narsisistik Kişilik Bozukluğu, Antisosyal Kişilik Bozukluğu ve Borderline Kişilik Bozukluğu olanlar tarafından uygulanır. Gaslighting yapan taraf, dikkat dağıtma tekniklerini çok iyi kullanarak yalan söylemekten kaçınmaz. Dozunu giderek artırdığı manipülasyonlarla gerçekleri çarptırır.

Gaslighting mental sağlık açısından ciddi etkiler yaratır. Gaslighting yaşayanlarda bu durumun psikolojiye ve yaşama yansımaları şöyle olabilir:

• Zihinsel olarak oldukça yıpratıcı olan bu süreçte mağdur, istismarı hak ettiğine inanabilir.
• Kendine olan güveni sistematik olarak aşındırıldığı için kendisini kolayca güvendiği, savunmasız olduğu ve bağlandığı için suçlayabilir.
• Bu toksik ilişki deneyiminin olumsuz etkileri, ilişki bittikten sonra da sürebilir. Gaslighting mağdurları karar verme güçlüğü yaşayarak uzun süre kendilerinden şüphe etmeye devam edebilirler. Bu durum, kişilerin yeni bir ilişkiye başlamasını ve birine tekrar güvenmesini oldukça güçleştirebilir.

Gaslighting Nasıl Yapılır?

Romantik ilişkilerdeki gaslighting, genellikle yavaş yavaş başlar.

"Aşk bombardımanı" ("love bombing") adıyla bilinen taktiğin bir parçası olarak istismarcı taraf, öncelikle partnerinin güvenini kazanmaya odaklanır. Gaslighting uygulayan taraf için güven kazanmak, ilişki boyunca dozunu artıracağı manipülasyonun temelini oluşturacağı için önem taşır. Zamanı geldiğinde bu güven, çiftlerden birini güçlendirirken diğerinin şüpheye düşmesini kolaylaştırır. Sonunda kendine güvenemeyen taraf, partnerine gereğinden fazla güvenerek adeta teslim olur. Böylece gaslighting uygulayan kişi, manipülasyon güdümlü bir bağımlılık yaratarak hem zihinsel hem davranışsal bir kontrol geliştirir.

Gasligthing teknikleri her ne kadar kasıtlı olarak, sistematik bir biçimde ve sinsice uygulanıyor olsa da fark edilebilir. Gasligthing için başvurulan bazı yöntemlere göz atalım:

1. Yalan Söyleme

Gaslighting uygulayan taraf, partnerine bariz bir biçimde yalan söyler. Bu kişiler, hikayelerini asla değiştirmez ve geri adım atmazlar. Tüm aldatmacalarının kanıtları gözler önüne serilse bile haklılıklarını iddia etmeyi sürdürürler. "Bunu sen uyduruyorsun." ya da "Böyle bir şey hiç olmadı." gibi gaslighting cümleleri ile partnerlerini ikileme düşürürler. Sonunda birey her ne kadar partnerinin doğru söylemediğini biliyor olsa da kendisini sorgular hâle gelir.

2. İtibarsızlaştırma

Son derece etkili olan bu taktikte manipülatif partner, endişeli gibi görünerek sürekli karşı tarafın duygusal ve zihinsel dengesizliğinden yakınır. Öyle ki hikayenin tamamını bilmeyenler bu söylemleri doğru varsayarak istismarcının tarafını tutabilirler. Öte yandan manipülatif partner, bağımlı bir ilişki yaratmak için izolasyona ihtiyaç duyar. Yalan, itham ve iftiraları aynı zamanda bir yalnızlaştırma aracına dönüştürür.

3. Benlik Duygusunu Sorgulatma

Hükmetme arzusuyla güç kazanmak isteyen taraf, karşısındakinin duygularını önemsizleştirir. Karşı taraf ihtiyaçlarını, endişelerini ifade etmeye çalıştıkça "aşırı duygusal" veya "hassas" olmakla suçlanır. Fazla tepki verdiği için sürekli sakin olması telkin edilen kişi, partneri tarafından anlaşıldığını ve onaylandığını hissedemez. Bu başa çıkılması zor his, bir süre sonra benlik saygısının kaybına neden olur.

4. Suçu Yansıtma

En bilinen gaslighting teknikleri arasında suçu yansıtmak yer alır. İstismarcı taraf suçunu asla kabul etmez ve davranışlarının sorumluluğunu almaz. Hatta bir adım öteye geçerek çıkan çatışmalarda "Sen öyle davranmasaydın böyle olmazdı!" algısıyla karşı tarafın suçluluk duymasını sağlar.

5. Gerçekleri Çarpıtma

Gaslighting uygulayan partner, hikayeyi her zaman kendi lehine olacak biçimde yeniden anlatır. Karşısındaki itiraz ettiğinde veya aksini savunduğunda bile kendi öyküsünde ısrar eder. Son derece inandırıcı olan bu ısrar, mağdurun hafızasından şüphe duymasına ve kendi gerçekliğini yitirmesine neden olur.

6. Dikkat Dağıtma

Manipülatörler soruya soru ile karşılık vererek konuyu ustalıkla değiştirirler. Bir gaslighting tekniği olarak bu davranış biçimi, ilişkilerde karşı tarafın zihnini bulandırmayı amaçlar.

7. Sahte Şefkat

İstismarcı taraf ilişkinin bitme aşamasına geldiğini fark ettiğinde ise bağımlı ilişkiyi kurtarmaya çalışır. Partnerinin duymak istediklerini kelimesi kelimesine söyler, jestler ve olumlu davranışlarla ona hissettiği sevgiyi ifade eder. Ancak ilişki devam ettiğinde bu sevgi dolu sözler ve nazik davranışlar çabucak söner.

Gaslighting Belirtileri, Örnekleri Nelerdir?

İlişkinizde kendinizi sersemlemiş hatta kafası karışmış hissediyor ve sürekli yaşadıklarınızı gözden geçirme ihtiyacı duyuyorsanız gaslighting mağduru olabilirsiniz. Gaslighting örnekleri ilişkinin dinamiğine göre farklılık gösterse de şu temel sorulara yanıt aramak, ipuçlarını fark etmenizi kolaylaştırabilir:

• Kim olduğunuza dair fikriniz partnerinizin onayına göre değişiyor mu?
• Evde bir şeylerin ters gitmesinden korkuyor musunuz?
• Partnerinizin davranışları kafanızı karıştırıyor mu?
• Basit kararlar almak için efor sarf etmek zorunda kalıyor musunuz?
• Aile üyelerinize ve arkadaşlarınıza sürekli partnerinizin davranışlarını açıklama ihtiyacı duyuyor musunuz?
• Sürekli yaptıklarınız için özür dileme gereksinimi hissediyor musunuz?
• Yeterince iyi olmadığınızı düşünerek kendinizi suçluyor musunuz?
• Partnerinizin yanında güvende hissedebiliyor musunuz?
• Kendinizi fazla hassas davrandığınıza ikna etmeye çalışıyor musunuz?
• "Garip", "dengesiz", "deli" ya da "yetersiz" gibi sözcüklere çok sık maruz kalıyor musunuz?
• Ayrıntıları doğru hatırlayıp hatırlamadığınızdan emin olmak için yaşadıklarınızı tekrar tekrar gözden geçiriyor musunuz?
• Sürekli sizde neyin yanlış olduğunu bulmaya çalışıyor musunuz?
• Karar vermekte güçlük çektiğiniz için partnerinizin sizin adınıza karar vermesine izin veriyor musunuz?
• Umutsuz, neşesiz ve enerjisiz hissediyor musunuz?

Gaslighting Yaşayanlar Neler Yapabilir?

Biraz önce bahsettiğimiz gaslighting belirtilerinden herhangi biriyle özdeşleştiğinizi düşünüyorsanız yalnız olmadığınızı bilmelisiniz. Durumu fark ettikten sonra kendinizi korumak için bazı adımlar atmaya başlayabilirsiniz. Bu noktada size yardımcı olabilecek öneriler için "Gaslightingten Nasıl Kurtulurum?" yazımızı inceleyebilirsiniz.

• Öncelikle kendinizden şüphe duymanızı engellemek için bir günlük tutmayı deneyebilirsiniz. Böylece geriye dönüp baktığınızda kendinizi sorgulamanıza neden olan bir kanıta sahip olabilirsiniz.
• Neler yaşadığınızı bir aile ferdi veya yakın bir arkadaşla paylaşmayı da deneyebilirsiniz. Ayrıca sizi siz yapan şeylere tutunarak kimlik kaybını engellemeye çalışabilirsiniz.

Bunların yanı sıra yaşadığınız manipülasyonu kabul ederek profesyonel yardım alabilir ve maruz kaldığınız manipülasyon üzerinde çalışmaya başlayabilirsiniz. Bir ruh sağlığı uzmanı, kendi öz değerinizle ilgili şüphelerinizi ve olumsuz duygularınızı fark etmenize yardım edebilir. Ayrıca psikoterapistiniz ilişkinizi güvenli bir biçimde bitirebilmeniz için etkili bir plan geliştirmenize de destek olabilir.

Bunun için Salus uygulaması üzerinden online psikolog görüşmeleri yapabilir, yaşadığınız olumsuzluk hakkında destek alabilir ve iyileşme sürecinize başlayabilirsiniz.

Bu makaledeki bilgileri faydalı bulduysanız "Gaslightingten Nasıl Kurtulurum?" ve "Gottman Çift Terapisi ve İlişkideki Zehirler ile Panzehirler” yazılarımız da ilginizi çekebilir.

Sayfa içeriği yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana başvurunuz.